Cátính ấy có thể sánh như một rừng già, âm u phức tạp, khó thấu hiểu. Tuổi xuân trước sức lôi cuốn điên dại của các tà thuyết y như một chiếc lá non ở giữa cơn lốc. Tôi vẫn trong cơ cấu ái tình bạn trai cũng có những yếu tố tinh thần.
Mà dư luận có do đâu? Cũng phần đông do quan sát ngoài hay do tưởng tượng, đồn đãi. Trái lại nam sinh đa số ưa nghe phân tích, tổng hợp sâu sắc bằng giọng văn hùng biện. Thiếu gì cậu thay đồ một cách tự nhiên trước mặt một chị ruột hay một chị dâu.
Nhưng thường nhất là cho tâm hồn họ nhẹ nhõm. Họ hồ nghi không ai quan tâm tới họ. Xô đẩy năm châu đến đại đồng.
Vậy khôn ngoan nhất là cẩn thận với ái tình, bảo vệ mối tình đầu, thánh hóa nó. Họ nói sẽ lập gia đình mà chưa. Nhứt là tôi phải khéo xử với vô số bè bạn học sinh, hay sinh viên, vân vân.
Nó phải chiếu dọi nét mỹ miều của tâm hồn thì con người mới xứng với nhân phẩm. Nếu thấy ai bất phục mình thì bất mãn, ghét đời, oán người. Nhưng chúng tôi xin bạn đừng hiểu lạc quan là ngây thơ hay nói đúng hơn là khờ dại coi trái tim thanh niên nào cũng thật và tưởng lòng nào cũng yêu mình như mình yêu họ.
Tóm lại, đến đây, sau khi đã nhìn thống quán những điểm chánh trong đời sống tình cảm của bạn trai ta thấy tâm hồn họ là vũ trụ bí mật mà trong đó có cơ cấu tâm tình tuyệt vời phức tạp, tế nhị, mâu thuẫn theo sự giao tranh của cái gì đang xuống, đang chết và cái gì đang lên, đang chồm đến sức sống dồi dào. Lấy nhục tình làm phương thế tìm nhục lạc: cho nhục tình là xấu mà vẫn tìm nhục lạc, tìm cách bẽn lẽn trong tinh thần che giấu. họ không dễ dàng thấy cái thuận trong cái nghịch, cái thiện trong cái ác.
Trong khi bạn gái quyết định dựa vào trực giác thì bạn trai quyết định dựa vào lý trí và sức mạnh của ý chí. Họ la rầy em út đã đ ành mà cũng rầy chị. Nếu từ lâu bạn giữ được lòng băng tuyết thì bạn hãy phấn khởi lên vì ai giữ mình thanh bạch không những đáng được người lập cung khởi hoàn để ca tụng như tục lệ bên Trung Hoa khi có một trinh nữ qua đời mà kẻ ấy còn đặng thấy Thượng đế.
Họ cũng có cách dồi dào nhưng tâm tính vui vẻ, nóng giận, yêu mến, oán ghét, bi ai, sợ sệt, thèm khát. Không, thưa bạn trai, chúng ta không nên kiêu hãnh mà hãy khiêm nhu. Thường những bạn trai nầy bị người lớn cho là cứng đầu, co cượng, sái trí.
Bởi lẽ khi giáo sư nỗ lực giảng giải sâu sắc, nữ sinh coi là thường, có kẻ ngồi ngó ngao ngán. Thiếu gì cậu thay đồ một cách tự nhiên trước mặt một chị ruột hay một chị dâu. Ý thức niền thống khổ của con lúc banh da xẻ thịt đưa nó ra đời, mấy năm trường nhũ bộ và giáo dục.
Tôi hiểu lương tâm ở đây là quan năng tinh thần dùng để tự nhận thức và đánh giá thiện ác những hành vi nhân linh (actus humanus). Không biết họ có nghĩ như Stendhal không? Nhưng hình như họ không muốn ai phá rối vẻ tịch mạc của tâm hồn họ. Tinh thần hạnh phúc hôn nhân cũng bị họ coi thường vì họ tìm nhục lạc trong những phương thế mà các nhà thần học gọi là phản tự nhiên.